Plac Szczepański - secesyjny "salon" miasta

Plac Szczepański, usytuowany pomiędzy ulicami św. Tomasza i Szczepańską a Plantami, powstał dopiero na początku XIX wieku.
W średniowieczu był tu cmentarz, na którym stały dwie świątynie: kościół św. Szczepana i kaplica św. św. Macieja i Mateusza. Pod koniec XVI stulecia, kościoły te oddano jezuitom, którzy do kaplicy dobudowali jeszcze budynek nowicjatu. Kiedy zakon uległ kasacji, zabudowania jezuickie przejęło miasto, a od 1797 r. mieściły się tam austriackie koszary. Po zburzeniu obydwu kościołów i budynków opuszczonych przez wojsko przekwaterowane na Wawel, powstał w centrum miasta rozległy plac. Początkowo nadano mu nazwę placu Gwardii Narodowej (1811), ale oficjalna nazwa się nie przyjęła – potocznie nazywano ten plac Szczepańskim i tak już zostało.

Od targowiska i parkingu po reprezentacyjny plac Krakowa

Po nieudanej próbie urządzenia tu parku – korzenie drzew nie mogły się przebić przez ukryte pod warstwą ziemi kamienne pozostałości fundamentów – na placu zaczęło funkcjonować targowisko i nawet po II wojnie światowej można tu było kupić świeże warzywa i owoce. Jeszcze do niedawna mieścił się tu parking, ale jego losy przypieczętowała decyzja władz miasta, aby uczynić z placu reprezentacyjny, secesyjny „salon” miejski.

Po zakończonej w czerwcu 2010 r. modernizacji, plac zyskał nową nawierzchnię ułożoną z kolorowych kamieni, zdobią go w zaprojektowane secesyjnym stylu latarnie i ławki i stojaki na rowery.
Symbolicznym zamknięciem jego dawnych dziejów był pogrzeb szczątków wydobytych podczas prowadzonych tu prac archeologicznych – prochy dawnych krakowian spoczęły w jednej z krypt Kościoła Mariackiego.

Jak na „secesyjną wizytówkę” Krakowa przystało, budynki wznoszące się wokół placu to ciekawe przykłady architektury secesyjnej i modernistycznej w Polsce.

Na rogu placu i ul. Jagiellońskiej mieści się słynny Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej – to najstarszy funkcjonujący do dzisiaj budynek teatralny w Polsce. Wzniesiony w 1798 r., obecny wygląd zawdzięcza przebudowie z lat 1903-1906, dokonanej przez Tadeusza Stryjeńskiego i Franciszka Mączyńskiego. Fasadę budynku, uznawanego za jeden z najwybitniejszych przykładów polskiej architektury secesyjnej, zdobi szeroki fryz roślinny autorstwa Józefa Gardeckiego.
Obok gmachu teatru, pod nr 2, stoi kamienica wzniesiona w l. 1908-1909 przez architekta Wiktora Miarczyńskiego. Warto obejrzeć jej zachowaną klatkę schodową, ozdobioną  secesyjną balustradą  i witrażami.
W narożniku placu i Plant znajduje się powojenny budynek, w którym mieści się Galeria Bunkier Sztuki prezentująca sztukę nowoczesną.

Wielbiciele sztuki nie mogą ominąć Kamienicy Szołayskich (róg placu i ul. Szczepańskiej), w której mieści się dziś Muzeum Stanisława Wyspiańskiego.  
U wylotu ulicy św. Tomasza stoi reprezentacyjny budynek dawnego Towarzystwa Rolniczego, zbudowany w 1909 r. Dawniej mieściła się tu kamienica najsławniejszego polskiego alchemika Michała Sędziwoja, przyjaciela króla Zygmunta III Wazy. Fasadę gmachu, zaprojektowanego przez Sławomira Odrzywolskiego, zdobią rzeźby Jana Szczepkowskiego, wyobrażające prace rolnicze.
 Na rogu placu i ul. Reformackiej stoi 7-piętrowy „krakowski drapacz chmur”, czyli najwyższy budynek w obrębie krakowskiego Starego Miasta –gmach Komunalnej Kasy Oszczędności, zbudowany w 1936 r. według projektu Fryderyka Tadaniera i Stefana Stojka. Po wojnie mieściła się tu siedziba Wojewódzkiej Komendy Milicji Obywatelskiej, dziś – biura różnych firm.

Od strony Plant plac zamyka Pałac Sztuki – siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Gmach, uchodzący za programowe dzieło krakowskiej secesji, powstał na początku XX wieku, a zaprojektował go Franciszek Mączyński w wyniku wygranego konkursu w latach 1897/98 r. Cały budynek obiega dekoracyjny fryz autorstwa Jacka Malczewskiego, ukazujący zmienne losy artysty i jego twórczy trud. Na elewacji od strony placu znajduje się popiersie Jana Matejki, zaś od strony Plant m.in. popiersie Stanisława Wyspiańskiego.

Fot. Przemysław J. Witek

Dominującym elementem i główną atrakcją odnowionego placu jest fontanna zaprojektowana przez prof. Stefana Dousę i architektów z PKZ „Arkona”. Wodotrysk został wyposażony w system nagłośnienia oraz iluminacji. W soboty i niedziele o godz. 12.00 i 21.15 odbywa się tu 20-minutowy multimedialny spektakl, podczas którego strumienie wody wyrzucane z 27 dysz iluminowane są światłem o różnych barwach, a pokazowi towarzyszy klasyczna muzyka.  

Fontanna cieszy się dużym powodzeniem wśród mieszkańców Krakowa. Dzieci, ale także i dorośli, z ochotą pluskają się latem w strumieniach wody strzelających wysoko w górę. Aby jednak nasze dzieci bezpiecznie korzystały z wypoczynku przy fontannie należy pamiętać, że woda w niej płynie w systemie zamkniętym przez okres około miesiąca i przez ten czas nie jest wymieniana, a sam wodotrysk nie jest wyposażony w system odkażania wody. Odradzamy zatem kąpiele w fontannie, nawet gdy żar leje się z nieba - znacznie bezpieczniej ochłodzić się korzystając z kurtyny wodnej np. na Rynku Głównym.

Źródła:
M. Rożek, Urbs celeberrima. Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2006.
W. Turdza, Secesja w architekturze Krakowa. Fotografie Janusza Podleckiego, [kat. wyst.], Kraków 2008.
http://www.krakow.pl
http://palac-sztuki.krakow.pl/

Autor: Ewa Rudnicka - przewodnik miejski po Krakowie