Dyniami jesień się zaczyna… Targowiska i warzywne stragany już od września mienią się słonecznymi barwami tych warzyw. Popularność dyń w Polsce od kilku lat rośnie, choć warto zaznaczyć, że przez wiele lat dynia była warzywem zapomnianym, uprawianym marginalnie.
Niektóre źródła podają, że historia dyni rozpoczęła się już 7 tys. lat p.n.e. Wg ustaleń badaczy kultur i archeologów Indianie zamieszkujący tereny obecnego Peru i Meksyku, jako pierwsi rozpoczęli jej uprawę i używali w życiu codziennym jej łupin, pestek, kwiatów, a także miąższu.
Do Europy dynia przybyła w czasach wielkich odkryć geograficznych, jednak dopiero w XVII wieku zaczęto ją uprawiać na większą skalę. Dynia nie jest warzywem wymagającym, do jej uprawy wystarczy dobrze nasłonecznione i wilgotne miejsce. Potrafi przybierać rozmaite kształty i rozmiary, a jej owoce mogą osiągać niebywałą masę. Kto i gdzie wyhodował największą dynię w Polsce oraz na świecie dowiemy się co roku w programach informacyjnych, gdyż jest to jeden z obowiązkowych jesiennych tematów pojawiających się w mediach.
Mnogość gatunków
Najpowszechniej uprawianymi gatunkami dyń w Polsce są dynia olbrzymia Cucurbita maxima i dynia zwyczajna Cucurbita pepo. Do rodziny tej drugiej należy kabaczek, cukinia oraz fantazyjny patison. Ostatnio, w związku z rosnącą popularnością, jaką cieszą się dynie na naszych stołach, hodowcy z powodzeniem włączają do upraw kolejne gatunki dyń m.in.: hokkaido, dynię piżmową czy makaronową. Każda z nich odznacza się innymi walorami smakowymi i strukturą.
Moc witamin i składników mineralnych
Miąższ dyni to bogactwo beta-karotenu (426 μg witaminy A w 100 g – dzienna norma dla dzieci i połowa zapotrzebowania dorosłych), witaminy E, PP oraz C, a także witamin z grupy B. Witamina E zawarta w dyni to naturalny, silny antyoksydant, zaś witaminy z grupy B są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz serca. Najlepiej spożywać dynię dojrzałą i pięknie wybarwioną – im bardziej pomarańczowy miąższ, tym więcej zawiera witamin B1, PP i karotenu.
W dyni zawarty jest także kwas foliowy oraz pantotenowy (wit. B5) niezbędny do produkcji przeciwciał, które chronią organizm przed infekcjami zarówno bakteryjnymi, jak i wirusowymi. Witamina B5 jest istotna także m.in. w procesie regeneracji skóry oraz błon śluzowych.
Dynia obfituje także w niezbędne dla zdrowia składniki mineralne: potas, wapń, fosfor, magnez, cynk i żelazo. Zawiera także dużo błonnika, w tym jego rozpuszczalnych w wodzie frakcji – pektyn.
Dynia pomaga w odchudzaniu i leczeniu nadciśnienia. Działa odkwaszająco na organizm, wzmacnia układ odpornościowy. I co ważne, nawet po ugotowaniu nie traci cennych właściwości. Indeks glikemiczny dynia ma wysoki (IG=75), dlatego nie jest wskazana dla diabetyków.
Pestki do zadań specjalnych
Nasiona to smaczne i bardzo wartościowe części dyni. Wyciągi z dyniowych pestek wykorzystywane są m.in. w przemyśle farmaceutycznym do produkcji leków na przerost prostaty oraz dolegliwości urologiczne. Nasiona dyni od lat są także stosowane przy robaczycach, jako skuteczny sposób na niszczenie pasożytów układu pokarmowego.
Olej z pestek dyni jest ceniony ze względu na wysoką zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych, soli mineralnych i witamin. Należy jednak pamiętać, że nie nadaje się on do smażenia.
Ostatnie badania wykazują także, że warto sięgać po pestki dyni, gdy odczuwamy spadek nastroju. Zawarte w nich nienasycone kwasy tłuszczowe, fitosterole oraz witaminy i mikroelementy sprzyjają zachowaniu równowagi emocjonalnej. Dlatego zamiast słodkich przekąsek w słotne jesienne dni, warto sięgnąć po dyniowe nasiona, zważywszy że właśnie jesienią dynia ma swój najlepszy czas.
Przechowywanie
Szczyt sezonu na dynię przypada na październik i listopad, jednak niektóre odmiany można kupować na stoiskach warzywnych nawet do marca. Dynie stanowią dobre urozmaicenie zimowej diety, gdyż w odpowiednich warunkach można je długo przechowywać nawet do 6 miesięcy w temperaturze 10-15 stopni C, w ciemnym, przewiewnym miejscu z dala od bezpośredniego źródła światła i bardzo wysokich lub też bardzo niskich temperatur.
Nadmiary dyni można z powodzeniem zamrozić, np. uprzednio podduszoną i zmiksowaną lub pokrojoną w kostkę. Również dynie ozdobne w pomieszczeniach suchych są w stanie cieszyć oko do wiosny.
Dyniowe specjały
Dynia jest wdzięcznym i plastycznym składnikiem wielu potraw: zup-kremów, puree, muffinek, ciasta dyniowego, gnocchi, a także sałatek i past. Przygotowując potrawy z dyni warto pamiętać o dodaniu odpowiednich przypraw takich jak: imbir, gałka muszkatołowa, kurkuma czy też cynamon. Wymienione ingrediencje wpłyną rozgrzewająco na organizm, co jest szczególnie ważne w miesiącach zimowych, a ponadto podkręcą smak dyniowych specjałów. Dobrymi kompanami dyni w zupach-kremach są także czosnek, mleko kokosowe i… podprażone pestki dyni.
Nie tylko w kuchni
Dynia to wielofunkcyjne warzywo. Bardzo efektowne i dekoracyjne. Oprócz konwencjonalnych zastosowań kulinarnych, bywa także wykorzystywana na inne sposoby. Dynie potrafią przybierać ciekawe kształty i kolory. Mogą więc stanowić naturalną i trwałą dekorację jesiennego stołu. Niektóre gatunki, jak na przykład tykwa, nie nadają się do spożycia, ale posiadają walory użytkowe. Tykwa poza sezonową ozdobą ogrodu, może służyć do wyrobu wielu interesujących przedmiotów, gdyż po wysuszeniu staje się twarda i zdrewniała. Nadaje się wtedy do rzeźbienia i malowania, dlatego wykonuje się z niej lampy, ozdobne misy, oryginalne wazony i pojemniki, rzeźby, a nawet instrumenty muzyczne i biżuterię.
Z dyniami kojarzy się także carving, czyli wywodząca się z Azji sztuka rzeźbienia w warzywach i owocach, która zyskuje w Polsce coraz większą popularność, podobnie jak halloweenowe wycinanie dyniowych lampionów, choć ten ostatni sposób wykorzystania dyni budzi chyba najwięcej kontrowersji.
AK
Źródła:
http://www.nutrition-and-you.com/pumpkin.html
http://www.kuchniaplus.pl/kuchnioteka/artykuly/dynia-symbol-i-smakolyk_75.html#ixzz3ldWRnoRT
„Moda na zdrowie”, nr 11, listopad 2009: Tatiana Różyłło: „Trochę jesieni, trochę lata”
http://www.swiatkwiatow.pl/poradnik-ogrodniczy/tykwa-pospolita--uprawa-i-domiany-id1321.html